Thiện nguyện không chỉ là câu chuyện của tấm lòng, mà còn là bài toán pháp lý – tài chính – quản trị rủi ro. Tại Việt Nam, cùng một hành vi “kêu gọi – tiếp nhận – phân phối tiền, hiện vật vì mục đích nhân đạo” nhưng cách quản lý tài chính sẽ hoàn toàn khác nhau nếu chủ thể là cá nhân, nhóm thiện nguyện, quỹ xã hội – quỹ từ thiện, hay doanh nghiệp xã hội. Bài viết này phân tích toàn diện khung pháp lý hiện hành, làm rõ sự khác biệt trong cơ chế tài chính, đồng thời đi sâu vào mô hình doanh nghiệp xã hội Fly To Sky như một hướng đi bền vững cho hoạt động vì cộng đồng tại Việt Nam.

Bài viết được tổng hợp và phân tích từ các quy định pháp luật, tài liệu tham khảo và góc nhìn thực tiễn; một số nhận định có thể mang tính chủ quan của tác giả, rất mong được bạn đọc thông cảm.

I. TÀI CHÍNH – “XƯƠNG SỐNG” CỦA MỌI HOẠT ĐỘNG THIỆN NGUYỆN

Trong nhiều năm, xã hội thường nhìn thiện nguyện dưới lăng kính cảm xúc: “làm từ tâm”, “không cần tính toán”. Tuy nhiên, khi quy mô hoạt động mở rộng, nguồn lực tăng lên, đối tượng thụ hưởng đa dạng hơn, thì quản trị tài chính yếu kém không còn là vấn đề nội bộ, mà trở thành:

• Rủi ro pháp lý (bị xử phạt, thậm chí truy cứu trách nhiệm);
• Rủi ro uy tín (mất niềm tin cộng đồng, nhà tài trợ);
• Rủi ro bền vững (không đủ nguồn lực duy trì hoạt động lâu dài).

Do đó, quản trị tài chính trong thiện nguyện không đối lập với đạo đức, mà là điều kiện cần để bảo vệ giá trị đạo đức đó.

II. CÁ NHÂN LÀM THIỆN NGUYỆN Ở VIỆT NAM: QUYỀN, NGHĨA VỤ VÀ GIỚI HẠN TÀI CHÍNH

1. Cá nhân có được kêu gọi quyên góp không?

Có, nhưng không phải không giới hạn. Theo Nghị định 93/2021/NĐ-CP (thay thế NĐ 64/2008), cá nhân được quyền kêu gọi, tiếp nhận tiền – hiện vật cứu trợ trong một số trường hợp cụ thể, thường là:

• Thiên tai, dịch bệnh;
• Sự cố nghiêm trọng;
• Trường hợp khẩn cấp, đột xuất.

2. Nghĩa vụ tài chính của cá nhân làm thiện nguyện

Khi cá nhân đứng ra kêu gọi:

• Phải công khai mục đích, phạm vi, thời gian kêu gọi;
• Phải mở tài khoản riêng cho đợt kêu gọi (không dùng lẫn tài khoản cá nhân);
• Phải sao kê, công khai thu – chi sau khi kết thúc;
• Phải phân phối đúng đối tượng, đúng cam kết.

Quan trọng: Cá nhân không được trích “chi phí quản lý”, lương, thù lao từ tiền quyên góp, trừ khi có thỏa thuận rõ ràng và được cộng đồng chấp thuận (trên thực tế rất nhạy cảm và dễ rủi ro).

3. Rủi ro lớn nhất của mô hình cá nhân

• Không có tư cách pháp nhân → chịu trách nhiệm vô hạn;
• Không có cơ chế kế toán – kiểm toán;
• Dễ xảy ra tranh chấp, tố cáo, khủng hoảng truyền thông;
• Không phù hợp với các chương trình dài hạn, quy mô lớn, hợp tác doanh nghiệp.

Vì vậy, cá nhân làm thiện nguyện chỉ phù hợp với hoạt động nhỏ, ngắn hạn, mang tính tình huống, không phù hợp để phát triển bền vững.

III. NHÓM THIỆN NGUYỆN, QUỸ XÃ HỘI – QUỸ TỪ THIỆN: TÀI CHÍNH BỊ RÀNG BUỘC NHƯ THẾ NÀO?

1. Câu lạc bộ/Đội/Hội/Nhóm thiện nguyện không có tư cách pháp nhân

Rất nhiều nhóm hoạt động tự phát:

• Không đăng ký pháp lý, nếu có chủ yếu được bảo trợ tư cách pháp nhân, đơn vị trực thuộc các Hiệp hội, Đoàn thể,...
• Không có con dấu, tài khoản pháp nhân.

Hệ quả tài chính:

• Không thuận tiện để ký hợp đồng tài trợ lớn;
• Không xuất được chứng từ hợp pháp, không đại diện là tổ chức ký tiếp nhận tài trợ được;
• Dễ bị “đánh đồng” với cá nhân;
• Trách nhiệm tài chính vẫn quy về người đứng đầu.

2. Quỹ xã hội – quỹ từ thiện

Mặc dù quỹ từ thiện, quỹ xã hội được xem là mô hình pháp lý chính thống cho hoạt động vì cộng đồng, trên thực tế, quá trình thành lập và vận hành quỹ tại Việt Nam vẫn tồn tại nhiều hạn chế, đặc biệt đối với các sáng kiến xã hội do người trẻ hoặc tổ chức nhỏ khởi xướng.

Thủ tục thành lập phức tạp, thời gian kéo dài: Việc thành lập quỹ phải tuân thủ Nghị định 93/2019/NĐ-CP, yêu cầu:

• Hồ sơ pháp lý chi tiết;

• Điều lệ chặt chẽ;

• Hội đồng quản lý, Ban kiểm soát;

• Cam kết tài sản ban đầu.

Thực tế cho thấy:

• Thời gian xin phép có thể kéo dài 6–12 tháng, thậm chí lâu hơn;

• Phụ thuộc nhiều vào cơ quan quản lý nhà nước;

• Không phù hợp với các sáng kiến cần triển khai nhanh hoặc phản ứng khẩn cấp.

Điều này khiến nhiều nhóm xã hội bỏ lỡ “thời điểm vàng” để tạo tác động.

Yêu cầu vốn điều lệ và nguồn lực ban đầu cao: Để thành lập quỹ, sáng lập viên phải Cam kết tài sản ban đầu (tiền mặt hoặc hiện vật); Đảm bảo khả năng duy trì hoạt động trong thời gian đầu.

Với các nhóm trẻ: Khó huy động vốn ban đầu; Không có dòng tiền ổn định; Dễ rơi vào tình trạng “có pháp nhân nhưng không có năng lực vận hành”.

Cơ chế tài chính kém linh hoạt

Quỹ từ thiện: Chỉ được sử dụng tài sản cho mục tiêu ghi trong điều lệ; Không được kinh doanh sinh lợi như doanh nghiệp; Phụ thuộc lớn vào tài trợ, quyên góp.

Hệ quả: Không có nguồn thu chủ động; Dễ bị động khi nguồn tài trợ giảm; Khó đầu tư cho đổi mới, công nghệ, nhân sự chất lượng cao.

Gánh nặng quản trị – báo cáo – kiểm soát

Quỹ phải thực hiện: Báo cáo định kỳ cho cơ quan chủ quản; Công khai tài chính; Kiểm soát nội bộ; Trong nhiều trường hợp phải kiểm toán.

Đối với quỹ nhỏ: Chi phí hành chính cao so với ngân sách; Nhân sự thiếu chuyên môn; Tốn nhiều thời gian cho thủ tục hơn là triển khai dự án.

Hạn chế trong trả lương và thu hút nhân sự chất lượng cao

Mặc dù quỹ được phép trả lương, nhưng: Tâm lý xã hội thường không chấp nhận quỹ trả lương cao; Nhà tài trợ thường áp trần chi phí quản lý; Cạnh tranh nhân sự kém hơn doanh nghiệp.

Hệ quả: Khó giữ người giỏi; Đội ngũ vận hành thiếu tính ổn định; Phụ thuộc nhiều vào tinh thần tình nguyện dài hạn (không bền).

 

Khó mở rộng quy mô và hợp tác thương mại – CSR: Quỹ từ thiện: Khó ký hợp đồng dịch vụ tư vấn CSR, ESG; Không phù hợp với mô hình “đối tác – cùng tạo giá trị” (shared value); Phụ thuộc vào tài trợ một chiều.

Trong khi đó, xu hướng toàn cầu: Doanh nghiệp muốn hợp tác linh hoạt, đo lường tác động, hiệu quả chi phí.

IV. DOANH NGHIỆP XÃ HỘI – MÔ HÌNH CỦA FLY TO SKY: TÀI CHÍNH ĐƯỢC QUẢN TRỊ RA SAO?

1. Doanh nghiệp xã hội theo Luật Doanh nghiệp

Theo Luật Doanh nghiệp 2020, doanh nghiệp xã hội:

• Hoạt động như doanh nghiệp thông thường;
• Nhưng cam kết mục tiêu xã hội, môi trường và tái đầu tư ít nhất 51% lợi nhuận cho mục tiêu đó.

Điểm cốt lõi: Doanh nghiệp xã hội không bị cấm tạo lợi nhuận, mà bị ràng buộc cách sử dụng lợi nhuận.

2. Quản trị tài chính của Fly To Sky (đúng bản chất pháp lý)

Fly To Sky là doanh nghiệp xã hội, vì vậy:

• Áp dụng chế độ kế toán doanh nghiệp;
• Có:
  • Báo cáo tài chính;
  • Thuế;
  • Hợp đồng lao động;
  • Chi phí lương, vận hành, quản lý.

Khác với cá nhân/nhóm thiện nguyện:

• Fly To Sky được phép chi trả chi phí quản lý, nhân sự, công nghệ, kiểm toán;
• Được ký hợp đồng CSR, ESG, tư vấn, tổ chức chương trình;
• Được thu phí dịch vụ một cách hợp pháp.

3. Vấn đề “chi phí quản lý” – hiểu cho đúng

Một ngộ nhận phổ biến: “Thiện nguyện là phải 100% tiền đi cho người thụ hưởng”.

Với doanh nghiệp xã hội:

• Chi phí quản lý không phải là tiêu cực, mà là:
  • Kế toán – kiểm toán;
  • Nhân sự điều phối;
  • Công nghệ minh bạch;
  • Quản trị rủi ro;
  • Tuân thủ pháp luật.

Fly To Sky lựa chọn minh bạch:

• Giai đoạn đầu: doanh nghiệp xã hội tự bù chi phí vận hành, không trích từ nguồn quyên góp nhỏ lẻ;
• Khi quy mô lớn: xây dựng cơ chế trích phí hợp lý, công khai, đúng luật và phù hợp thông lệ quốc tế.

Đây là cách tiếp cận bền vững – chuyên nghiệp – có trách nhiệm.

V. SO SÁNH TỔNG HỢP 3 MÔ HÌNH (RẤT QUAN TRỌNG)

VI. KẾT LUẬN: THIỆN NGUYỆN BỀN VỮNG PHẢI ĐƯỢC QUẢN TRỊ NHƯ MỘT TỔ CHỨC CHUYÊN NGHIỆP

• Cá nhân: phù hợp làm việc tốt, cứu trợ ngắn hạn.
• Nhóm/quỹ: phù hợp với hoạt động ổn định, nhưng kém linh hoạt.
• Doanh nghiệp xã hội (như Fly To Sky): là mô hình tối ưu cho thời đại CSR – ESG – phát triển bền vững.

Khi thiện nguyện được đặt trong khuôn khổ pháp lý rõ ràng, quản trị tài chính minh bạch, chi phí vận hành hợp lý, thì niềm tin xã hội được bảo vệ, nguồn lực được nhân lên, và tác động cộng đồng mới thực sự lâu dài.

—

Mọi thông tin chi tiết xin liên hệ:

HỆ THỐNG TỪ THIỆN FLY TO SKY

Bao gồm Công ty TNHH Doanh nghiệp xã hội từ thiện và hỗ trợ phát triển cộng đồng Fly To Sky & Nhóm từ thiện Fly To Sky

- Các đơn vị, cá nhân mong muốn đồng hành, hợp tác, tài trợ hoặc tư vấn thực hiện các Dự án CSR, ESG theo yêu cầu xin liên hệ số điện thoại 0935.939.446 hoặc email lienhe@flytoskycharity.vn – donghanh@flytoskycharity.vn

- Website: flytoskycharity .vn.

- Zalo OA: Hệ thống từ thiện Fly To Sky

- Fanpage Tổng: https://www.facebook.com/flytoskycharity

- Cộng đồng Tình nguyện cùng Fly To Sky: https://www.facebook.com/groups/392919558235980

#FlyToSky #FlyToSkyCharity #NhomtuthienFlyToSky #DNXHFlyToSky #Tinhnguyen #CSR #ESG #Vicongdong #Trachnhiemxahoi #Tuthien #Thiennguyen